NIADTONG Mayo 1, Labor Day, udto nakong mimata, nagsalig nga wala lagiy trabaho, gawas pa nga ubay-ubay nga botelya sa pulang kabayo ang gitumba namo sa akong mga higala sa miaging gabii. Dili pa unta ako buot mobakod sa akong gihigdaan kay nagdawogdog pa ang akong ulo, apan tungod sa pagtawag pinaagi sa selpon sa usa ka suod nga abogada nga dunay patabangan nga kliyente bisan sa adlaw nga holiday, napugos ko pagtindog ug pagpangandam aron moadto sa opisina. Kini gong amiga nako nga manlalaban dako kaayog natabang nako niadtong miaging tuig (sumad gayod sa pagsulat niini, Mayo 6), kay giingnan man nako ang bar confidant nga uyab mi ug minyoonon na, maong gibalhin sa buntag imbes sa hapon ang akong pagpirma sa roll of attorneys. Maong kon manghangyo na ning akong amiga, bisag unsa pang labara sa akong ulo atubangon ko na lang gyod. Naa man god siya magtrabaho sa usa ka kompaniya nga dili puyde ang private practice busa dili siya makapanlaban og mga kliyente ug adto gyod niya ihatag nako (labi nag tan-aw niya way ikabayad, kay maglisod man pod kog pangolekta).
Paggawas nako gikan sa akong gipuy-an nga duol sa usa ka dakong mall sa Dakbayan sa Mandaue, ang nagpares-pares nga mga polis ang misugat sa akong panan-aw. Matag 10 o 15 ka metros, manag-buddy nga polis. Nasulod sa akong hunahuna nga basin dunay dakong tawo nga naa sa mall, kay hugot man kaayo ang seguridad. Tuod man giingnan ko sa usa sa mga polis nga naa kuno si Presidente Noynoy Aquino.
Mopadayon na lang unta ko sa akong tuyo nga mao ang pagsakay og dyip padulong sa opisina, apan nadapit ang akong pagtagad sa hut-ong sa mga militante nga nagpundok pipila ka metros gikan sa mall. Gipalibotan sila sa usa ka habig sa sementong koral sa usa sa mga dagkong kompaniya sa Mandaue, sa duha ka habig sa linya sa kapolisan, ug sa luyong bahin nila sa mga sakyanan sa polis. Naigong gipriso sila sa usa ka lugar ug dili makaabante, dili makaatras, ug dili makalihok pakilid.
Ang kainit sa udtong tutok wala makapugong sa siyaok sa mga militante nga buot ipalanog ngadto sa Presidente ang ilang mga yangungo ug pangindahay. Mipaduol ko ug miposisyon didto sa landong gamay. Human ko nakakuha og pila ka hulagway, gitawagan nako ang Human Rights Action Officer sa Police Regional Office 7, kinsa personal ko nga kaila kay kauban man kami sa human rights training. Gitaho nako kaniya ang daw pagbilanggo sa mga militante. Ang akong gikahadlokan mao ang panagbingkil unya inig-abot sa panahon nga mahuman na ang mga militante sa ilang programa ug molihok sila kon asa man sila gustong moadto. Hunahunaa lang kon unsay reaksyon sa usa ka tawo nga magtuong gibilanggo siya. Samot na kon daghan sila.
Ug tuod man, hapit gyod magbingkil sa dihang milihok na ang mga militante sa pagbiya sa kordon sa mga polis. May mikupot sa mikropono og misugod sa pag-ingon nga gi-detain na sila sa mga polis. Miduol ko sa opisyal nga maoy nagmando sa mga pulis ug mipaila isip abogado ug isip human rights trainor. Nangutana ko kon ubos sa kang kinsang otoridad ug sa unsang balaod siya mipugong sa mga militante nga molihok ug mobalhin og laing lugar. Iya kong gibiyaan uban sa linya sa mga polis ug sa mga militante nga niadtong puntoha nag-atubangay na.
Dihang mibalik siya giingnan niya ang mga lider sa mga militante nga kon buot sila puyde nila makaestorya ang ground commander. Ang mga militante miingon nga kon may buot makig-estorya kanila, kadto maoy moduol kanila. Aron pagpaubos sa tensiyon (ug tungod na lang pod sa kalabot-laboton gyod nako sa mga butang nga wala koy labot), akoy miboluntaryo nga makig-estorya sa ground commander, dili isip representante sa mga militante (nga duha ra gali ka buok ang nakaila kanako ug akong nailhan), apan isip usa ka abogado. Tuod man nagkaabot mi sa ground commander kuyog ang duha ka opisyal, gipaila nako ang akong kaugalingon ug mihatag ako sa ngalan sa mga dagkong opisyal sa kapolisan nga maka-vouch kinsa ako. Ako silang gipangutana og puyde na bang mobiya ang mga militante, ug miingon sila nga puyde ra. Akong gipangutana kon lakip ba ang sakyanan sa mga militante puyde nang makabiya og miingon silang puyde ra. Samtang nag-estorya mi, ang mga polis, ubos sa pagmando sa laing opisyal, mibuak sa ilang pag-ali sa mga militante ug gipasagdan ang mga aktibista nga makabiya sa lugar. Nananghid na lang pod ko sa mga opisyal ug miapas sa mga militante.
Mikuyog ko sa ilang pagmartsa sulod sa pipila ka minuto. Ang kainit sa akong pulso sa pagpanawagan og kabag-ohan niadtong tuig 2001-2006 nanumbalik kanako. May duha ka batan-ong estudyante nga mikuyog sa martsa nga nangutana kanako kon kinsa ako, ug giunsa nako pagpasugot ang mga polis nga “buhian” sila. (Sa tinud-anay, tan-aw nako, padulong na gyod to bungkagon sa mga polis ang ilang barikada nag-apil-apil man ko o wala.) Giingnan nako sila nga sama ako kanila kaniadto, nangindahay og katilingbang mas makiangayon, nagdamgo og usa ka nasod diin ang labing ubos nga Pilipino may oportunidad nga mopaugmad sa sitwasyon niya ug sa iyang banay pinaagi sa makab-ot nga edukasyon ug desenteng pamuo. Nangutana sila kon asa na ako karon. Giingnan ko sila nga human sa tunga sa dekada sa kawsa naamgohan ko nga mamatay ako nga dili makab-ot ang tanan kong gusto nga kausaban, nga sa padayon mong pag-asdang sa mga hagit sa kinabuhi kinahanglan kang mamili sa mga gubat nga imong salgahan, ug sa kasamtangan gipili ko nga makigbisog alang sa katungod sa kabataan ug kababayen-an.
Didtong puntoha nahinumdoman nako ang akong kliyente nga naghulat na sa opisina. Dise sayis anyos pa dihang nakapatay siya, boluntaryo niyang gidawat nga nahimo niya ang salaod ug mipaubos sa suspendidong silot aron makapadayon sa iyang kinabuhi. Pito ka tuig ang nakalabay gipasinganlan siyang maoy nagpusil-patay sa ilang silingan, bisan kon may mga saksi nga mobarog nga didto gyod siya sa laing lugar niadtong gabhiona. “Tinuod dili ko kriminal sa panan-aw sa balaod, Attorney, apan alang sa akong mga silingan, kriminal gayod ako,” matod niya.
Sa pagsakay ko sa dyip padulong sa opisina, natimbang-timbang ko ang kaepektibo sa mga lihok protesta karong panahona. Dili ikalimod nga sa nangagi ang dinagkong paglihok sa katawhan nahimong yawe sa paglabang sa usa ka balaod, pagpaurong sa usa ka proyekto nga makadaot sa kinaiyahan, o sa pag-usab sa palisiya sa kagamhanan aron mahimong mas makitawhanon. Ang akong henerasyon nakatagamtam sa pagkawagtang sa Reserved Officers Training Course (ROTC) sa mga kolehiyo pinaagi sa dinagkong mga protesta lukop nasod matag ROTC formation sa Dominggo. Apan ning panahon sa Facebook, Instagram ug Twitter, mabungahon pa ba ang mga lihok protesta? O ang mga nanagsiyagit pagpangayo og kabag-ohan pinaagi sa megaphone, ang miwara-wara sa mga plakard ug pulang bandera, nahisama na lamang sa plakang guba nga gasigeg balik-balik sa mao ra gihapon nga mensahe, apan wala nay naminaw, wala nay nakadungog, kay ang kabatan-onan kang kinsang mga hunahuna ug kasingkasing mao untay tamnan sa liso sa kabag-ohan tua na man sa Facebook, Twitter ug Instagram nagyampungad?