Atol sa Regional Executive Conference sa mga superintendente sa matag dibisyon sa rehiyon 7 sa Departmento sa Edukasyon (DepEd) niadtong Hunyo 20, 2014, gipaila sa mga sakop sa Komisyon Probinsiyal sa Sinugboanong Pinulongan ang mga lagda sa abakada, panitik ug uban pa pinulongang Bisdak nga nasabotan sa maong Komisyon.
Kahinumdoman, ang Komisyon gitukod sa lalawigan sa Sugbo pinaagi sa Ordinansa Numero 2012-09 nga naaprobahan ni kanhi Gobernador sa Sugbo Gwendolyn F. Garcia niadtong Septiyembre 6, 2012. Sa kataposang panagtigom sa maong Komisyon (Mayo 19, 2014), may 36 kini ka mga sakop, nga naglakip sa mga magsusulat, mga editor sa mga magasin nga gipatik sa Binisaya, mga representante gikan sa DepEd, mga batid sa pinulongan, mga sakop sa Kapisanan ng mga Brodkaster sa Pilipinas (KBP), mga manlalaban, ug uban pang nagmahal sa atong dila.
Sulod sa lima ka panagtigom, nagambalay sa maong Komisyon ang mga lagda sa alpabeto, espeling ug uban pang aspeto sa atong lengguwahe. Ang maong mga lagda unang gipaila sa publiko niadtong Mayo 23-24, 2014, atol sa Nasodnong Kongreso sa Pinulongang Sinugboanon nga gipasiugdahan sa Cebuano Studies Center sa University of San Carlos ug gipahigayon didto sa Albert van Gansewinkel Hall sa Downtown Campus sa maong tulunghaan. Ang maong duha-ka-adlaw nga hitabo gitambongan sa mga magtutudlo, magsusulat, linggwist, ug uban pang nagmahal sa atong dila.
Ang katuyoan niadtong tigom pagka-Hunyo 20, 2014 mao ra unta ang pagpaila sa mga lagda nga naugba, ug ang pagpangayo og panahom gikan sa mga division superintendents nga mitambong sa miting. Apan matod ni Dr. Carmelita T. Dulangon, ang rehiyonal nga direktor sa DepEd, ang kahapsay sa usa lamang ka estandard nga pagasundon maayo, ug busa gipaabot nga iyang ipakanaog isip rehiyonal nga order ang pagsagop sa maong mga lagda nga giduso sa Komisyon ngadto sa DepEd.
Akademiyang Bisaya Inc.
Ang pagkatukod sa Komisyon usa ka reaksyon sa pagpagawas sa DepEd sa Department Order (DO) No. 74, serye sa 2009 niadtong Hulyo 14, 2009. Ang maong DO nagmando sa paggamit sa inahanong dila (mother tongue) sa mga bata. Ang usa sa mga rekisito alang sa maong katuyoan mao ang usa ka ortograpiya kon sistema sa panitik nga gidawat sa kadaghanan sa mga nagtabi sa pinulongan.
Bisan pa man sa wala pa ang maong DO, gihinay-hinayan na sa mga sakop sa Akademiyang Bisaya Inc. ang pagpundok sa mga lagda. Dihang napagawas na ang DO, ang Akademiya nakigtambayayong sa DepEd alang sa pagpatuman niini. Gani, niadtong Nobyembre 5, 2010, gipirmahan didto sa DepEd Ecotech Center, Lahug, Dakbayan sa Sugbo ang usa ka memorandum of agreement diin gidawat sa DepEd Rehiyon 7 ang pakig-alayon sa Akademiya, ug giendorsar ang English-Visayan Cebuano Dictionary niini ug ang mga lagda sa abakada, panitik ug batadila alang sa opisyal nga paggamit sa Rehiyon 7.
Ang Akademiya may mga sakop gikan sa DepEd (lakip na ang rehiyonal nga direktor niadto nga si Recaredo Borgonia), mga magtutudlo (ma-pribado o publikong tulunghaan man), mga linggwist ug magsusulat, ingon man mga manlalaban ug uban pang naa sa kagamhanan. Apan usa gihapon kini ka pribadong organisasyon ug walay opisyal nga gahom nga magpakanaog og mga lagda nga mahimong ipalusot isip ordinansa sa usa ka local government unit. Tungod niining maong sitwasyon, may mga sakop sa Akademiya nga misugyot ngadto sa Provincial Board sa Sugbo sa pagmando sa katukoran sa usa ka komisyon nga maoy mougba og estandard nga mga lagda alang sa pinulongang Bisaya.
Komisyon Probinsiyal sa Sinugboanong Pinulongan
Tuod man, giduso ni Hal. Arleigh Jay C. Sitoy ug Hal. Jose Ribomapil S. Holganza Jr., mga sakop sa Hunta Probinsiyal sa Sugbo, ang Resolusyon Numero 1195-2012, nga maoy nagsabak sa Ordinansa Numero 2012-09, niadtong Agosto 13, 2012. Giaprobahan sa Hunta Probinsiyal ang maong resolusyon ug ordinansa ug gipirmahan isip balaod ni Gob. Garcia pagkasunod bulan. (Ang opisyal nga ngalan sa Komisyon, sumala sa ordinansa nga nagmugna niini, mao ang “Komisyon sa Sinugboanong Pinulongan” apan aron malikayan ang kalibog kay kini wala man mugnaa sa Kongreso apan sa usa ka Hunta Probinsiyal, naandan na ang paglakip sa pulong “Probinsiyal” sa ngalan niini.)
Pinaagi sa katukoran sa maong Komisyon, giila sa lalawigan sa Sugbo ang palisiya niini sa pagseguro sa pagpatunhay, pagpauswag ug pagpalambo sa Sinugboanong Binisaya, nga giila nga maoy unang pinulongan sa mga molupyo lalawigan ingon man niadtong ang mga kagikan molupyo sa Sugbo apan atua na sa laing dapit karon.
Sa kasamtangan, ang Komisyon may pito ka Komitiba: Komitiba sa Pagpatuman sa Balaod (R.A. No. 10533); Komitiba sa Ukay-Pulong; Komitiba sa Batid nga mga Linggwista; Komitiba sa Tagohipos ug Tagtigom sa mga Sinulat; Komitiba sa Kasayoran ug Arkibo; Komitiba sa Programa, Proyekto ug Pakiglambigit; ug Komitiba sa Hubad Pulong.
Si Hal. Adelino B. Sitoy, Mayor sa Cordova, Sugbo, maoy nanimon karon sa Komisyon. Siya usab ang tagsiya kon tsirman sa Akademiyang Bisaya.
Pipila sa mga sakop sa Komisyon mao sila si Dr. Erlinda Alburo sa University of San Carlos (USC), Ms. Karla Bermudo sa Bisdak Magasin, Dr. Cristie Ann Delfin sa USC, Ms. Gemma Doroy sa Danao City Division, Dr. Carmelita T. Dulangon sa DepEd 7, Atty. Manny Faelnar, Mrs. Gina Garcia-Atienza sa Bisdak Magasin, Atty. Cesar Kilaton, Dr. Romeo Macan, Dr. Orlando Magno, Msgr. Marnell Mejia, Dr. Rolando Morallo sa Bisdak Magasin, Dr. Angel Pesirla sa Cebu Normal University (CNU), Dr. Ligaya Rabago-Visaya sa Unibersidad sa Pilipinas sa Sugbo (UP Cebu), Dr. Jess Tirol sa Unibersidad sa Bohol (UB), ug Dr. Hope Yu sa Cebuano Studies Center sa USC.
Ang mga Nasabotang Lagda
Mayoriya sa mga sakop sa Komisyon nagkasabot nga sundon na lamang ang hataas nga kutay sa tradisyon imbes nga maghimog kaugalingong bag-ong sistema nga basin hinuon og daghang sayop. Busa, gidawat ang mga lagda nga naandan sa mayoriya sa mga magsusulat sa Binisaya, nga naggikan pa sa mga paningkamot sa Akademiya sa Dilang Bisaya (AKADABA). Kining maong pundok niadto pang dekada 60 naghisgot-hisgot bahin sa estandardisasyon sa atong pinulongan, ug gani gisuportahan nila ni President Carlos P. Garcia ug Bise-Presidente Emmanuel Pelaez. Mga sakop sa maong pundok sila Francisco Candia, Diosdado C. Mantalaba, ug Laurean Unabia, nga mga editor niadtong panahona. Nanimon sa academic council sila si Mlbn. Tomas V. Hermosisima, Mlbn. Napoleon Dejoras, Mlbn. Filomeno C. Kintanar, Mlbn. Fausto Dugenio, Flaviano P. Boquecosa ug Dr. Jesus E. Perpinan.
Ang nasabotang lagda 24 ka panid kon ipatik, apan mao kini ang pipila ka importanteng mga punto:
- Ang mga lagda sa panitik nagbase sa pag-ila sa pulong lintunganay kon root word.
- May kalainan ang mga lagda alang sa mga pulong lintunganay nga lumad nga Binisaya. Ang usa ka pulong pagailhong lumad nga Binisaya kon sakop kini sa leksikon sa pinulongan sa wala pa moabot ang mga Katsila.
- Sa mga lumad nga pulong lintunganay, gamiton ang ‘u’ sa una ug tunga-tungang mga silaba, ug ‘o’ sa kataposang silaba. Sa mga hinulamang pulong, sundon ang unsay gigamit sa gigikanang pinulongan.
- Gamiton ang ‘u’ alang sa mga unanggikit (prefix) ug panunganggikit (infix). Gamiton ang ‘o’ alang pangulhinggikit (postfix). Eksepsiyon niini ang unanggikit nga ‘mo’ ug ‘mong’, nga naandan na nga gamitan sa ‘o’.
- Kon tapoton na ang pulong lintunganay ug ang iglalanggikit, magpabilin ang pagkagamit sa ‘u’ ug ‘o’.
- ‘i’ ang gamiton, gawas niadtong mga pulong nga naandan na nga maggamit sa ‘e’, sama sa babaye, dayeg ug pangadye.
- May mga pulong nga bisan hinulaman sa laing pinulongan, naandan na ang panitik ug dili na angayng usbon aron masunod ang mga lagda sa ibabaw: kuwitis (gikan sa Kinatsila nga cojete), pista (fiesta), suspetsa (sospecha), sustener (sostener), ug tinda (tienda).
Ang labing importanteng prinsipyo mao ang pagbiya sa konsepto as “spell as pronounced”. Giila sa mayoriya sa Komisyon nga ang lain-laing dapit nga nagtabi sa atong pinulongan (bisan gani ang lain-laing dapit nga sakop sa lalawigan sa Sugbo) may iya-iyang pagkasulti og nga ang paggamit sa konsepto sa “spell as pronounced” makagubot lamang sa hunahuna sa mga estudyante.
Gihangop sa DepEd
Gihangop ni DepEd Rehiyon 7 Direktor Dr. Carmelita T. Dulangon ang pagpaambit sa Komisyon Probinsiyal sa Sinugboanong Pinulongan sa mga lagda nga naugba. Mibungat siya nga pinaagi unya sa usa ka regional order, sagopon sa DepEd Region 7 ang maong mga lagda isip estandard alang sa tibuok rehiyon. Kini na unya ang makat-onan sa atong mga bata diha sa mga tulunghaan.