Gipahigayon niadtong Mayo 23 ug 24, 2014 ang Nasodnong Kongreso sa Pinulongang Sugboanon didto sa Albert van Gansewinkel Hall sa Downtown Campus sa University of San Carlos (USC) sa Dakbayan sa Sugbo. Ang maong duha-ka-adlaw nga hitabo gipasiugdahan sa Cebuano Studies Center sa USC ug gitambongan sa mga magtutudlo, magsusulat, linggwist, ug uban pang nagmahal sa atong dila.
Dr. Miñoza: Ang Implementasyon sa MTB-MLE
Sa unang adlaw, gituki ni Dr. Nena V. Miñoza, ang koordineytor sa Rehiyon 7 alang sa Araling Panlipunan ug Mother Tongue-Based Multilingual Education (MTB-MLE), ang pagpatuman sa Departmento sa Edukasyon sa MTB-MLE. Iyang gipaila ang MTB-MLE isip usa sa labing importanteng bahin sa implementasyon sa K-12 nga programa sa edukasyon sa kagamhanan. Gani, nalakip kini sa Republic Act 10533 kon “Enhanced Basic Education Act of 2013.” Gipasabot ni Dr. Miñoza nga ang MTB-MLE mahimong pormal o di-pormal, diin ang namat-ang dila ingon man ang mga langyaw nga sinultian pagagamiton diha sa lawak-saringan. Ang tumong sa MTB-MLE mao ang pagkat-on sa bata sa iyang namat-ang dila aron makat-on siya sa ubang pinulongan. Gidalikyatan usab niya ang mga basehang legal sa MTB-MLE, lakip na ang R.A. 10533, DepEd Order No. 74, s. 2009, DepEd Order No. 16, s. 2012, ug R.A. 8980 kon Early Childhood Care and Development Law.
Gihisgotan usab ni Dr. Miñoza ang inisyal nga mga lakang sa pagpatuman sa multilingwal nga pagtudlo sa Pilipinas, lakip na ang First Iloilo Expirement (1948-1954) diin gigamit ang Hiligaynon isip medium of instruction (MOI) sa una ug ikaduhang ang-ang sa elementarya; ang Second Iloilo Expirement (1961-1964); ang Rizal Experiment (1960-1966) diin Tagalog ang gigamit nga MOI sa unang ang-ang; ang First Language Component-Bridging Program (FLC-BP niadtong 1986-1993),diin ang namat-ang dila ang gigamit sa una ug ikaduhang ang-ang; ang Lingua Franca Education (LFE) Pilot Study (1999-2002) diin gigamit ang upat ka labing ginamit nga mga lingua franca (Tagalog, Hiligaynon, Sinugboanon ug Ilokano) sa una ug ikaduhang ang-ang; ug ang Lubuagan Kalinga MLE Program nga giimplementar sa Summer Institute of Linguistics (SIL) sulod sa usa ka dekada.
Gipakita usab ni Dr. Miñoza kon giunsa paghaom sa MTB-MLE sa kurikulum, giunsa kini pag-implementar sa Tunga-tungang Kabisay-an, ug ang mga hagit sa implementasyon sa MTB-MLE, lakip na ang kakulang sa mga libro sa mother tongue, ang kakulang sa kahibalo sa mga magtutudlo sa kaugalingon nilang pinulongan, ug ang negatibong panlantaw sa mga ginikanan sa paggamit sa mother tongue (kay ganahan sila nga tudloan og Iningles ang ilang mga anak sa labing sayo nga panahon).
Pagpalambo sa Pinulongan
Sunod nga mga mamumulong sila si Dr. Angel Pesirla sa Cebu Normal University, G. Jerry Gracio sa Komisyon sa Wikang Filipino ug Dr. Darwin Goron sa University of San Carlos. Gituki ni Dr. Pesirla ang sistemang linggwistika sa Binisayang Sinugboanon, samtang mipakita usab sa gisugyot nga kurikulum alang sa usa ka Diploma in Cebuano Teaching si Dr. Goron. Mitimang si G. Gracio sa mga kalisdanan nga giatubang usab sa ubang mga rehiyonal nga pundok sa estandardisasyon sa ilang pinulongan.
Engr. Tirol: Ang Kinaiya sa Pinulongang Binisaya
Nianang pagkahapon sa unang adlaw, si Engr. Jes B. Tirol, Ph. D. sa University of Bohol mihatag sa iyang lugdo (lektyur) sa kinaiya sa pinulongan nga Binisaya. Gituki ang gambalay ug batadila sa Binisaya ug ang iyang kalahian sa ubang pinulongan ilabi na sa Iningles; ang mga hipli (nuances) sa Binisaya kabahin sa paggamit sa patingog nga A, I, U ug ang mga kausaban nga gidala sa mga Katsila (sa orihinal nga panitik sa Binisaya, dili kuno mga patingog ang A, I, ug U); ug ang paggamit sa pipila lamang ka pinili nga mga langgikit gikan sa labaw sa upat ka libo (4,000) ka mga langgikit sa Binisaya. Iyang gihatag nga pananglitan ang intention-oriented nga kinaiya sa atong pinulongan, diha sa pagtubag sa pangutana, “Asa ka?” diin ang sagad nga tubag, “Padulong na ko.”
Mayor Sitoy: Ang mga Natuki sa Komisyon Probinsyal sa Sinugboanong Pinulongan
Si Cordova Mayor Adelino Sitoy maoy tsirman sa Komisyong Probinsyal sa Pinulongang Sinugboanon sa lalawigan sa Sugbo. Iyang gilatid ang papel sa Komisyon diha sa estandardisasyon sa pinulongan. Matod niya, ang ubang mga paninguha sama sa estandardisasyon sa lain-laing mantalaan ug mga pribadong institusyon (pananglitan, Akademiyang Bisaya) walay pagpaluyo sa kagamhanan. Apan ang Komisyong Probinsyal sa Sinugboanong Pinulongan namugna pinaagi sa usa ka ordinansa sa lalawigan sa Sugbo. Iyang gihisgotan ang mga nasabotan na sa Komisyon, lakip na ang gidaghanon sa letra sa alpabetong Sinugboanon ug ang mga latid sa panitik. (Ang tagsulat sakop sa maong Komisyon.)
Mga Hagit sa Paggamit sa Pinulongan
Sa ikaduhang adlaw, namulong sila si G. Lamberto Ceballos sa SunStar Superbalita, G. Emmanuel Mongaya sa SunStar, ug G. Edgar Godin sa Bisaya Magasin.
Matod ni G. Ceballos, ang labing dakong hagit mao ang pagtudlo sa pinulongan ngadto sa kabataan, dili lamang isip pinulongan sa pagtudlo (medium of instruction) apan isip usab asignatura kon subject. Gikalawat ni G. Ceballos nga managlahi ang gisunod nga estandard sa panitik sa lain-laing mantalaan nga gipatik sa Binisaya. Gipasupot ni G. Ceballos ang kamahinungdanon sa pagpatik sa mga basahong pangbata aron makasinati ang mga bata sa mga pulong nga ilang gisulti, lakip na ang hustong panitik niini.
Si G. Godin mipaambit sa mga hagit sa paggamit sa Binisayang Sinugboanon isip medium of instruction (MI) sa atong mga tulunghaan. Alang kaniya ang pinulongan mao ang dugo sa kalag sa kultura. Apan gikasubo ni G. Godin nga inanay nang napulihan sa laing kalag ang atong panabot sa atong ginausar nga pinulongan. Iyang gihatag nga pananglitan ang terminong “Sinugboanong Binisaya.” Matod niya, ang tukma niini, “Binisayang Sinugboanon”, kay mag-una man ang generic (Binisaya) usa pa ang specific (Sinugboanon). Ang terminong “Sinugboanong Binisaya” redundant, kay wa man gyoy Sinugboanon nga dili Binisaya.
Human sa pakigpulong ning tulo ka mga editor, mibarog kining tagsulat og nangutana sa matag usa kon mosunod ba sila sa mga lagda nga ipakanaog sa Komisyong Probinsyal sa Pinulongang Sinugboanon. Si G. Ceballos miingon nga dili mahilabtan sa kagamhan ang freedom of expression sa mga mantalaan. Si G. Godin miingon nga dawaton sa Bisaya Magasin ang mga maayong lagda sa Komisyon, apan isalikway usab ang dili. (Si Dr. Rolando Morallo sa Bisdak Magasin aktibong sakop sa Komisyon ug busa tataw nga mosunod kon unsa may malagda sa Komisyon.)
Mga Plano
Sa pagkahapon sa ikaduhang adlaw, mihatag sa ilang pakigpulong si Dr. Rolando Morallo sa Bisdak Magasin (“Kalamboan sa Inisyatiba sa Prensa sa Dilang Bisaya”), Dr. Erlinda K. Alburo, kanhi direktor sa Cebuano Studies Center (“Revisiting Children’s Stories for Learning Cebuano”) ug G. Ernesto Lariosa (“Mga Plano Alang sa Kaugmaon sa Pinulongan”).
Si Dr. Alburo misugyot sa pagsulat og mga bag-ong sugilanon ingon man sa pag-rewrite sa mga karaang sugilanon aron mahitukma sa lebel sa pagkat-on sa mga bata. Alang kang G. Lariosa, duha ka matang sa kalihokan aron pagsamot pagpalig-on ug pagpalambo sa atong pinulongan: ang naandan (traditional) ug di-naandan (non-traditional). Ang naandang mga kalihokan sama sa mga tigom, kombensiyon, kongreso, literary festivals, ubp. nga gisabak sa mga tulunghaan, unibersidad ug asosasyon; mga literary contests, poetry readings, book launchings, workshops, ubp.; mga programa sa radyo ug telebisyon, mga mantalaan, ug ingon man mga lilas. Ang mga di-naandan nga kalihokan naglakip sa pagpublikar og mga literary books, pag-andam og mga batadila, ingon man pagtudlo sa Binisaya sa unang tulo ka ang-ang sa elementarya.
Lakip usab sa duha-ka-adlaw nga kalihokan ang duha ka demo teaching ginamit ang Binisaya.