Niadtong Hulyo 1, 2014, mipagawas ang Korte Suprema sa ilang hukom nga ang Disbursement Acceleration Program (DAP) sa kagamhanan nakalapas sa Batakang Balaod. Tungod sa maong desisyon, ubay-ubay nga mga sektor sa atong katilingban, pinangulohan sa mga militanteng pundok sama sa Bayan Muna ug Kabataan party-list, nanawagan sa pagkanaog sa gahom ni Sekretaryo sa Badyet Florencio “Butch” Abad ug ang pag-impeach kang Pres. Benigno “Noynoy” Aquino III. Apan kon klarohon pagbasa ang desisyon sa kinatas-ang hukmanan, makita nga walay basehan kining panawagan nga i-impeach ang Pamuno Nasod tungod lamang kay nadeklarang unconstitutional ang pipila ka komponent sa DAP.
Unsa Kining Disbursement Acceleration Program (DAP) sa Kagamhanan?
Matag tuig, ang Kongreso magpasar sa usa ka General Appropriations Act (GAA), nga maoy badyet sa tibuok kagamhanan alang sa tibuok fiscal year. Ang badyet, sama sa badyet sa usa ka tawo o usa ka pamilya, maglista sa mga gigikanan sa pundo ug sa mga gastohanan. Ang mga gigikanan sa pundo mao kining mga mosunod: buhis, mga kita sa pagbaligya sa mga kabtangan sa kagamhanan, mga donasyon gikan sa gawas sa nasod ug sa pribadong sektor, mga dibidendo gikan sa mga korporasyon sa kagamhanan sama sa Cebu Ports Authority (CPA), Development Bank of the Philippines (DBP), ubp., ug salapi nga inutang (gikan man sa gawas o sa sulod sa nasod). Ang mga gastohanan itala usab, gibahin-bahin sa tulo ka dagkong sanga sa kagamhanan (Ehekutibo, Lehislatibo ug sa mga Hukmanan) ug sa mga independyente nga ahensiya (Office of the Ombudsman, Commission on Elections kun COMELEC, Commission on Audit kon COA, Civil Service Commission kon CSC, ubp.).
Usahay, ang aktwal nga kita sa kagamhanan mas dako pa sa target. Ang labing komon nga hinungdan niini mao ang mga proyekto nga gigahinan nag salapi apan wa madayon, ug ang dagko nga mga dibidendo gikan sa mga korporasyon sa kagamhanan. Ang kita nga sobra sa target mahimong “unprogrammed funds”, kwarta nga wala gigahin alang sa usa ka proyekto ug busa di magasto.
Paglingkod sa gahom ni PNoy niadtong 2010, iyang gipaimbestigar ang hapit tanang proyekto sa kagamhanan nga gisugdan sa panahon ni kanhi President Gloria Macapagal-Arroyo. Kadtong mga proyekto nga nakit-ang dunay apan, gipaurong. Tungod sa pag-urong sa maong mga proyekto, ang ekonomiya sa nasod mihinay, nga bisan ang World Bank nakabantay niini. (Ang mga gasto sa kagamhanan usa sa labing dakog epekto sa pagdako/paggamay sa ekonomiya.) Busa niadtong Oktubre 2011, gisugdan sa kagamhanan ang pagpundok sa mga “unprogrammed funds” aron nga kini magamit sa mga proyekto nga target nga makatabang sa ekonomiya.
Ang unang bul-og sa DAP mikabat og 72.11 bilyones pesos, nga naggikan ning mga mosunod: 30,000 milyones gikan sa wa pa mapagawas nga panweldo sa tuig 2011; 482 milyones gikan mga proyekto niadtong 2011 nga gipaurong; 12,336 milyones gikan sa mga dibidendo sa mga government financial institutions sama sa GSIS ug SSS niadtong 2010; 21,544 milyones gikan sa mga proyekto sa tuig 2010 nga gipaurong; ug 7,748 milyones gikan sa mga gipang-realign nga budget items sa 2011.
Sa unang bul-og sa DAP, 34 ka mga proyekto ang gitarget nga pundohan, lakip na ang pag-ayo sa Light Railway Transit (LRT) 1 ug 2 (1.8 bilyones), pag-upgrade sa mga ekipiho ug edipisyo sa Philippine Heart Center (357 milyones), pag-upgrade sa mga kompyuter sa Commission on Audit ug dugang mga abogado (144 milyones), dugang ekipiho alang sa Departmento sa Nasodnong Depensa (30 milyones), dugang mga nars ug midwives alang sa Departmento sa Panglawas (294 milyones) ug pagpalit og dugang bagon sa Metro Railway Transit (MRT, 4.5 bilyones).
Ang policy framework sa DAP gikonsolidar sa usa ka dokumento niadtong Hulyo 18, 2012, ang National Budget Circular numero 541 (NBC 541), nga nahimong sentro sa kaso.
Asang Dapita sa DAP ang Gideklara nga Nakalapas sa Konstitusyon?
Kontraryo sa pasiatab sa pipila ka pundok, wala gideklara sa Korte Suprema nga unconstitutional ang tibuok Disbursement Acceleration Program, apan ang pipila lamang ka espisipikong bahin niini.
Duha ka artikulo sa Konstitusyon ang giingong nalapas sa DAP. Ang una mao ang Seksiyon 29 sa Artikulo VI nga nagkanayon nga walay salapi sa kagamhanan nga mahimong magasto gawas lamang kon dunay balaod nga nag-ingon nga gastohon kini. Ang ikaduha mao ang Seksiyon 25(5) sa mao gihapong artikulo nga nagkanayon nga walay balaod nga ipasar nga magtugot sa pagbalhin sa badyet alang sa usa ka butang ngadto sa laing butang (may mga eksepsiyon).
Sukwahi sa sagad nimong madunggan, makit-an ug mabasa karong mga panahona, wala mag-ingon ang Korte Suprema nga nakalapas sa Batakang Balaod ang DAP; gani, ang bulto sa mga pundo nga gipaubos sa DAP konstitusyonal, legal, ug balido. Hinuon, may mga “acts and practices” nga giingon ang Korte Suprema nga nakalapas sa Konstitusyon.
Nag-una na niini nga angay aktwal lamang gayod nga natigom nga salapi ang ibalhin gikan sa usa ka aytem sa badyet ngadto sa lain. Pipila ka sitwasyon nga may aktwal nga natigom ang salapi mao kining mosunod: kon ang mga proyekto, aktibidad o programa nga gigahinan sa salapi nahuman na o ba kaha gibiyaan ug di na padayonon kay may usik alang sa kagamhanan (unya naa pay sobra sa gigahin nga salapi); kon dunay mga bakanteng posisyon sa kagamhanan, lakip na ang mga temporaryong pagbiya sa trabaho nga walay bayad (leaves without pay); ug kon ang gitarget nga mga programa o serbisyo nahuman sa mas ubos nga gasto. Busa, ang pagbalhin sa pundo sa wala pa mahuman ang fiscal year giila nga unconstitutional.
Ikaduha, ang pagpuno sa pundo alang sa usa ka proyekto mahimo lamang alang sa mga proyekto sa mao ra gihapon nga opisina. Busa, ang pagbalhin sa mga natigom nga salapi gikan sa Ehekutibo ngadto sa Kongreso (nangayo og dugang 43 milyones ang Kongreso alang sa ilang e-library) o gikan sa Ehekutibo ngadto sa Commission on Audit (144 milyones alang sa mga kompyuter ug dugang mga abogado) nakalapas sa Seksiyon 25(5) sa Artikulo VI.
Ikatulo, ang pagpundo sa mga proyekto, aktibidad ug programa nga wala sa tinuig nga badyet nakalapas usab sa Konstitusyon, kay kini gidili sumala sa Seksiyon 29 sa Artikulo VI.
Ikaupat, lapas sa Konstitusyon ang paggamit sa mga “unprogrammed funds” kon walay sertipikasyon gikan sa nasodnong tesorero nga ang koleksiyon sa kita sa kagamhanan milabaw sa target nga kita.
Gawas niining upat ka punto, ang ubang bahin sa DAP giila sa Korte Suprema nga legal, balido, ug nahiuyon sa Konstitusyon.
Ma-Impeach ba si PNoy Tungod sa Pagdeklara sa (mga Bahin sa) DAP nga Nakalapas sa Batakang Balaod?
Kining puntoha maoy gidebatehan sa kadaghanan karon. Aron matubag kini nga pangutana, angay masabtan ang doktrina sa operative fact.
Ang usa ka buhat nga wala mahisubay sa Konstitusyon dili makahatag og katungod ug katungdanan. Ang eksepsiyon niini mao ang doktrina sa operative fact. Ubos ning maong doktrina, nga mga buhat nga gihimo in good faith pinasubay sa usa ka balaod nga unya pa gideklarang wa mahisubay sa Konstitusyon pagailhon nga balido ug enforceable. Ang tuyo niini nga malikayan ang inhustisya kon i-nullify ang maong mga buhat ug desisyon. Pananglitan, nagpalit og mga bag-ong kompyuter ug nagpasulod og dugang mga abogado sa Commission on Audit ginamit ang pundo gikan sa opisina sa Presidente. Kini gideklara nga unconstitutional, kay ang COA dili man ubos sa Presidente. Apan di sad makiangayon nga ang mga tawo nga responsable sa pagpalit sa kompyuter ug pagdugang og mga abogado ang pabayron sa nagsuplay sa kompyuter ug pasweldohon sa mga abogado. Sama nga di sab makiangayon kon di na bayran ang nagsuplay sa kompyuter o di ba kaha sweldohan ang mga abogado.
Dili usab tinuod nga gisulat sa ponencia (main opinion) sa Korte Suprema nga dili magamit sa mga nagpasiugda sa DAP ang doktrina sa operative fact. Ang giingon sa Korte Suprema nga dili kini nila magamit, gawas na lamang kon makapakita sila sa hukmanan nga gihimo nila in good faith ang ilang gibuhat. Busa, dili tinuod nga dili na depensa nila ni PNoy, Sekretaryo Abad, ubp. ang doktrina sa operative fact. Apan aron magamit kini nila nga depensa, angay nilang ipakita nga gihimo nila ang DAP in good faith. Ang labangonon sa mga buot ma-impeach si PNoy ug mataral sa hukmanan si Sekretaryo Abad mao nga ubos sa atong balaod, presumed ang good faith. Ang buot mogukod kanila ang angay mopruyba adto sa Kongreso/korte nga in bad faith sila, ug kon dili nila kini mapruybahan, way laing mahimo ang Kongreso/korte kondili ang pag-ingon nga in good faith nila giimplementar ang DAP, ug busa naa silay depensa. Busa, bisan pag molusot ang impeachment complaint batok ni PNoy (nga morag imposible kay kontrolado man sa iyang mga kaalyado ang duha ka balay sa Kongreso karon), gamay kaayog tsansa nga makombikto siya, kay ang timbangan sa balaod naa pabor kaniya.